مهدی زارعی

 

ورزش نوین به شکلی جدی در ایران پا گرفته بود. حتی می‌شد اندک زنانی را دید که مشغول فعالیت‌های ورزشی هستند و قله‌ها را فتح می‌کنند اما اینها مربوط به اقلیتی کم شمار از مردم بود و اکثریت هنوز کسانی بودند که ورزش از نظر آنها امری مضحک بود. 

نمونه‌ای از اولین حواشی مربوط به ورزش نوین ایران در این سال اتفاق افتاد. در دورانی که هنوز در اسناد دولتی مشخص نبود باید اسم ورزش جدید را «فودبال» نوشت یا «فوت بال»؟! در این شرایط 50 ضربه شلاق برای تماشاگران بی انضباط، پایان بخش نخستین حاشیه ورزشی بود.

 

در این سال تیمی جدید پا به خانواده تیم‌های فوتبال گذاشت. تیم فوتبال اجتماعیون که به همت شمس‌الدین شایسته آغاز به کار کرد. هیأت مدیره این تیم در میان کلوپ‌های تأسیس شده، بیش از دیگران، مردان شناخته شده عرصه سیاست و فرهنگ را جمع کرده بود. مردانی چون سردار اسعد بختیاری وزیر جنگ، میرزا شهاب کرمانی وکیل مجلس (پدر دکتر مظفر بقایی)، سید عبدالوهاب همدانی وکلای مجلس، محمدرضا مساوات وکیل چهار دوره مجلس، میرزا محمدعلی‌خان تربیت، میرزا حسین‌خان جودت از رجال فرهنگ و غلامرضا فکری.

در باشگاه همه ورزش‌های باسکت (بسکتبال)، والیبال، ژیمناستیک، شمشیربازی، مشت‌زنی، کشتی پهلوانی، تنیس و استخر وجود داشت اما اجتماعیون دیری نپایید و پس از شش سال منحل شد.

 

موضوع کلوپ فودبال شعبه 3 کمیساریای حسن‌آباد

مقام محترمه حکومت جلیله نظامی دام بقائه

در ایام جمعه یک عده از اروپاییان و کلوپ‌های متفرقه فوت ‌بال در کالج آمریکایی «بیرون دروازه یوسف آباد» بازی فوت بال دارند که لدی الاقتضاء مأمورین کمیساریا حفظ نظم آن محوطه را عهده‌دار می‌باشند. روز جمعه 16 نیز مسابقه فوت بال بین کلوپ طهران و ارامنه «در گاراژ لنچ» بوده و از طرف مدیر آن اطلاع داده بودند که جمعی از اطفال مصمم اغتشاش هستند. لذا نایب دویم هدایت‌الله‌خان به معیت یک عده آژان برای حفظ نظم و جلوگیری از فساد اشخاص مزبور، بالنتیجه در ساعت 6 بعد از ظهر اشخاص مفصله ذیل مقیمین گذر وزیر دفتر را، دو نفر طفل سیدعبدالله شاگرد بنا ولد سید حاجی- غلامرضا شاگرد بنا ولد مشهدی احمد- استاد حسن بنا ولد استاد رجب- غلام شاگرد بنا ولد علی بیک- مهدی جگرکی ولد محمدحسین به کمیساریا جلب و راپورت دادند که مشارالیه از بدو شروع بازی، حاضرین را تمسخر نموده و قصد اغتشاش داشته چون جلب آنان باعث هیاهو و اضطراب جمعیتی می‌گردید.

دستور- آقای نایب رضاخان رسیدگی نمایید.

 ***

اداره کل تشکیلات نظمیه

دایره پلیس اونیفورمه؛ طهران 17 برج حوت؛ شعبه 3 حسن‌آباد

متن راپورت:

و به علاوه با آژان‌ها طرفیت و از آمدن امتناع داشتند، به سکوت گذرانیده - پس از ختم بازی، آنان را جلب و مخصوصاً در موقع خروج اروپاییان به عنوان اینکه «فلان زن ارمنی یک شاهی» آنان را متغیر و توجه سایرین را جلب می‌نمودند - در کمیساریا موقع تحقیقات بکلی منکر، ولی مطابق راپورت صاحب منصب و آژان‌های مأمور، محکوم - لذا مشارالیهم را توقیف - اینک 5 نفر مذکور را با سه ورقه استنطاق به آن اداره محترم اعزام می‌دارد - دو نفر اطفال مجلوب نیز پس از چند ضربه شلاق مرخص گردیدند. کمیساریا نمره 3 حسن آباد.

 ***

حکومت نظامی طهران و توابع، تاریخ 18 برج حوت سیچقان ئیل(سال موش)

مقام منیع حکومت جلیله نظامی ایالت طهران دامت شوکه العالی

با نهایت احترام به عرض می‌رساند در تعقیب راپورت نمره 2670 کمیساریای ناحیه 3 حسن‌آباد - راجع به اعزام پنج نفر به جرم شلوق(شلوغ) کردن و حرکات ناشایسته - در موقع بازی فودبال اروپایی‌ها در کالج آمریکایی - پس از چند ورقه استنطاق کتبی به خلاف خود اقرار نمودند. راپورتا عرض شد که هر نوع فرمایند اطاعت شود.

 ***

حکومت نظامی طهران و توابع، تاریخ 19 برج حوت سیچقان ئیل(سال موش)

دائره: اجرا          

ضمیمه 8: نمره 1508

مقام منیع حکومت جلیله نظامی ایالت طهران دامت شوکت العالی

با نهایت احترام به عرض می‌رساند در تعقیب راپورت نمره 1489 راجع به خلاف پنج نفر در کالج آمریکایی - دستخط مبارک زیارت - هر یک به پنجاه ضربه شلاق تنبیه جسمانی مجازات - و به قید التزام مرخص شدند - عیناً دوسیه امر و اوراق التزام را از لحاظ مبارک می‌گذراند.

امضا: کلنل کاظم‌خان سیاح

 

 

اولین پرواز بر فراز قله دماوند در صبح 27 آذرماه با حضور رضاخان سردار سپه(رئیس‌الوزار و وزیر جنگ) صورت گرفت. این پرواز با سه فروند از هواپیماهای جدید فرانسوی که موتورهایی با قدرت 500 اسب بخار داشتند انجام شد. هواپیماهای مزبور می‌توانستند در مدت کمتر از 30 دقیقه، 6 هزار متر اوج بگیرند و همچنین با داشتن محموله‌ای به وزن 800 کیلوگرم تا ارتفاع 7500 متری قابلیت پرواز داشتند، در صورتی که قبل از آن، هواپیماهایی که بر فراز تهران پرواز کرده بودند نتوانسته بودند تا ارتفاع 6000 متری اوج بگیرند. این مسافرت مهم هوایی از فرودگاه قلعه ‌مرغی آغاز شد و مدت یک ساعت و 3 دقیقه به طول کشید که 28 دقیقه از این مدت صرف پرواز از تهران تا دماوند و 35 دقیقه آن صرف پرواز بر روی قله دماوند و بازگشت به قلعه مرغی شد. یک روز بعد عبدالله امیرطهماسبی جانشین رضاخان شد تا این اتفاق در آخرین روز وزارت سردارسپه صورت گیرد.

 

در ماه آبان، سیدمحمد تدین تیمی را تشکیل داد که بعدها باشگاه دارایی از دل آن بیرون آمد. بازیکنان نخستین تیم تدین عبارت بودند از: محمد ریسمانچی(دروازه‌بان)، احمد ادیب، حسام‌الدین محسنی(کاپیتان)، احمد ادیب، عبدالله معتمدی، مهدی نیکخو، حسین مقدم تبریزی، حبیب‌الله اخوان، خلیل محسنی، اصغر اخوان، عبدالله سعیدایی، مرتضی اخوان، خان‌بابا افتخار، محمدعلی مفرح، محذوف، برادران گنج‌بخش، حسین مظاهری، بدیع، کاشانی، علاقبند، مرتضی سمیعی، صادق ریاحی، بلورفروشان و حسن گوشه. بعدها و در سال 1315 تیم دوم تدین با نام خورشید، تأسیس شد. تیمی که حتی بعد از انحلال تدین نیز کار خود را ادامه داد و با نام دارایی از قدرت‌های بزرگ فوتبال تهران شد. 

 

در دوران ریاست حسین پیرنیا(مشیرالدوله) در مجلس، قانون خدمت نظام وظیفه در جلسه شانزدهم خرداد 1304 با 36 ماده به تصویب رسید. مطابق این قانون، تنها افراد سالم باید راهی سربازی می‌شدند و افراد نابینا، کر، شل و چلاق، یک دست، فاقد انگشت شست یا سبابه، اشخاص قصیرالقامه با قامتی کوتاه‌تر از یک و نیم گز، قوز، مسلول به همراه دیپلمه‌ها و حاکمان شرع از رفتن به سربازی معاف بودند. دوره خدمت شش ساله بود که دو سال اول مدت تحت‌السلاح و چهار سال بعد احتیاطی محسوب می‌شد. ورزش و تربیت بدنی هم جزو برنامه تعلیمات(آموزشی) قرار گرفت و مسابقاتی نیز در میدان مشق برگزار شد. همچنین در پاییز تربیت بدنی و ورزش با متد جدید در مدارس و آموزشگاه‌های کشور اجباری اعلام شد.

 

هفته نامه ترغیب در چهارمین سال انتشار خود و در شماره‌های 5 و 11 تیرماه خبر از تأسیس مجمع «ورزشیان پهلوی» متشکل از شاگردان مدرسه نمره چهار دولتی و با نظریات« فرساد» به منظور ترویج ورزش در ایران داد.

این نشریه همچنین نوشت که اداره معارف رشت از مدیران جراید دعوت به عمل آورد تا مسابقه «کلوب متوسطه» و « کلوب امسال» را در باغ صادق‌خان اکبر تماشا کنند.

در این مسابقه « فتح» نصیب «کلوب امسال» گردید. این در حالی بود که کلوب متوسطه به واسطه کسالت بازیکنان خود، 9 نفره بازی می‌کرد.

دروازه‌بان تیم ملی ایران در دهه 20 در سال 1304 متولد شد و بعدها سنگربان باشگاه‌های شاهین، دارایی و تاج شد. او در سال 1329 در روز 7 خرداد در بازی دوستانه مقابل ترکیه، درون دروازه ایران ایستاد که با شکست (1-6) تیم ملی کشورمان همراه بود. با توجه به اینکه در مسابقات قبلی ایران در برابر افغانستان در سال 1320، تیم ملی ایران با نام « منتخب مشهد» و در رقابت سال 1326 با ترکیه، ترک‌ها با عنوان تیم منتخب در برابر ایران قرار گرفتند، این مسابقه را می‌توان نخستین دیدار رسمی تیم ملی ایران دانست که مورد تأیید فیفا نیز قرار گرفت. ایران در بازی بعدی خود در ترکیه مقابل نماینده آنکارا قرار گرفت و به تساوی (2-2) دست یافت.

تاری چند ماه بعد در اسفند همان سال، دروازه‌بان ایران در بازی‌های آسیایی دهلی‌نو بود. هرچند که این بار امیرآقاحسینی در ترکیب اصلی تیم ملی بود و تاری به عنوان بازیکن ذخیره، نایب قهرمان آسیا شد. چندی بعد در سی سالگی با تیم تاج راهی عراق شد. در آنجا زانوی تاری شکست و چیزی نمانده بود که پایش را قطع کنند اما سرانجام حسین مبشر (رئیس وقت فدراسیون) او را به تهران آورد و پایش عمل شد. هرچند که بعد از گذراندن دوران مصدومیت، دیگر به فوتبال ادامه نداد. تاری مدرک حقوق خود را از دانشگاه تهران گرفت و با افتتاح تلویزیون ملی ایران در سال 1334 یکی از نخستین مفسران ورزشی تلویزیون لقب گرفت و علاوه بر فوتبال، به گزارش رشته‌هایی چون تنیس و کشتی نیز می‌پرداخت. در 1345 به عنوان خبرنگار راهی مسابقات جام جهانی 1966 انگلیس شد. چندی بعد در سال 1349 به عنوان نایب رئیس فدراسیون فوتبال از او تقدیر به عمل آمد و پس از آن نیز در جام جهانی کوچک (1351) سرپرست تیم ملی فوتبال بود.بعد از انقلاب، او ایران را ترک کرد و تنها بعد از درگذشت همسرش به ایران بازگشت. در حالی که چند سالی دچار افسردگی شدید شده بود. تاری بعد از آن به زندگی عادی بازگشت و در غیاب فرزندانش که همگی در خارج از کشور تحصیل و زندگی می‌کردند، تا پایان عمر در خانه‌اش در زعفرانیه به تنهایی زندگی کرد. او در روز 18 مرداد 1397 از دنیا رفت.

 

علی بالا غفاری از نخستین نسل کشتی‌گیران کشورمان بود که موفق شد در یک تورنمنت بین‌المللی برای ایران مدال کسب کند. محل تولد او مشخص نیست؛ تهران و باکو دو شهری هستند که به عنوان زادگاه غفاری معرفی شده‌اند. او در سال 1320 ورزش را با وزنه‌برداری و زیر نظر محمود نامجو آغاز کرد که در آن زمان در این رشته صاحب شهرت شده بود. یک سال بعد با دیدن کشتی‌های برگزار شده در امجدیه به این رشته علاقه‌مند شد و کشتی را در کنار کریم رحیمی آغاز کرد. در سال 1324 در مسابقات قهرمانی کشور تا فینال رسید و سرانجام با امتیاز مغلوب رهی شد. پس از آن، دوران قهرمانی‌های غفاری آغاز شد و از سال 1326 تا 1329 در کشتی آزاد و فرنگی همواره نفر اول وزن خود بود؛ چه وزن پنجم و چه وزن ششم. در المپیک 1948 لندن او سه مسابقه داد که تنها در برابر سئونگ یونگ کیم کره جنوبی با ضربه فنی پیروز شد اما دو باخت مقابل رقبای آفریقای جنوبی و آمریکا موجب کنار رفتن او از جدول مسابقات شد. یک سال بعد، او یکی از اعضای تیم ایران بود که همراه با مصر این شانس را داشتند که در رقابت‌های سال 1949 اروپا در ترکیه به صورت میهمان شرکت کنند. غفاری در 73 کیلو یکی از چهار کشتی‌گیر ایرانی بود که تا فینال صعود کرد. او در دیدار نهایی مقابل جلال آتیک مربی آینده تیم ملی ترکیه شکست خورد تا آتیک، غفاری و پِر برلین سوئدی عناوین اول تا سوم این وزن را از آن خود سازند. دو سال بعد که رقابت‌های جهانی در هلسینکی برگزار شد، غفاری به وزن 67 کیلو آمد تا عبدالله مجتبوی در 73 کیلو کشتی گرفته و عنوان سوم را از آن خود سازد (جلال آتیک باز هم در این وزن قهرمان شد.) اما غفاری این بار توفیقی کسب نکرد. او یک دهه بعد در رقابت‌های جهانی 1961 یوکوهاما کمک حبیب بلور بود و این دو هدایت تیمی را برعهده داشتند که برای نخستین بار قهرمان جهان شد. غفاری دو سال بعد نیز در غیاب بلور، همراه با نبی سروری هدایت ایران را عهده‌دار بودند. بعدها در سه دوره رقابت‌های جهانی از 1969 تا 1971 او سرمربی ایران شد و دو عنوان سومی و یک نایب قهرمانی با ایران به دست آورد.  به هنگام میزبانی ایران در مسابقات جهانی کشتی در سال 1973 م. (1352 ش.) نیز او عضو کمیته فنی مسابقات بود. پست‌های او بعد از انقلاب سرپرستی پارک خرم (ارم)، کار در گمرک بازرگان و سرانجام بازرسی فدراسیون محمد ترکان بود. غفاری در اردیبهشت 1386 در حالی در بی خبری جامعه کشتی از دنیا رفت که مدت‌ها درگیر بیماری طولانی‌مدتی بود و در این مدت یکی از سه دختر او، از علی بالا پرستاری می‌کرد.

 

در نشریات ایران از فرهنگ مهتدی تنها به عنوان یکی از اعضای تیم ملی بسکتبال ایران در بازی‌های المپیک 1948 لندن یاد شده است؛ بدون اینکه اطلاعات بیشتری داده شود. این در حالی است که او چهار سال قبل از المپیک در رقابت‌هایی با چند جانبه –که می‌توان آن را رقابت‌های قهرمانی خاورمیانه دانست- به فینال مسابقات پینگ‌پنگ رسید. مهتدی در روز چهارشنبه 16 دی 1304 در تهران متولد شد. در المپیک لندن او در رقابت مقابل فرانسه برای تیم ملی ایران بازی کرد. کمی بعد برای ادامه تحصیل راهی انگلستان شد و فرصت یافت که به نمایندگی از ایران در بخش انفرادی تنیس ویمبلدون شرکت کند. در آنجا او با نام متیو به زندگی، ورزش و تحصیل ادامه داد. او طی سال‌های 1949 تا 1955 همه ساله در این مسابقات حضور داشت؛ هر چند که موفق به صعود به مراحل بالا نشد و به ترتیب در برابر هیدلی بکستر از بریتانیا (3-0)، مارسل کوهِن از مصر (3-2)، دِرِک بال از بریتانیا (3-2)، بریان وودراف از آفریقای جنوبی (3-1)، استفان استوکنبرگ از سوئد (3-0)، هال باروز از آمریکا (3-0)، باب پِری از آمریکا (3-1) تن به شکست داد. رقابت‌های پایاپای او مقابل کوهن مصری و درک بال بریتانیایی در سال‌های 1950 و 1951 حداقل برای تنیس ایران، رقابت‌هایی تاریخی بود. بخصوص مسابقه برابر بال که مهتدی ست‌های اول و دوم را (6-4) و (6-2) را پیروز شد و در آستانه صعود به مرحله بعد قرار گرفت اما در ست‌های بعدی با نتایج (9-7)، (6-3) و (6-3) باخت و شانس صعود به دور دوم را از دست داد. در سال 1333 ش. (1954 م.) مهتدی در رقابت‌های تنیس هاردکورت شمال انگلستان در اسکاربورو فینالیست شد و با شکست مقابل ایگناسی تلوژنیسکی از لهستان، عنوان نایب قهرمانی را به خود اختصاص داد. او علاوه بر تنیس، به اسکواش نیز به شکلی جدی می‌پرداخت.

مُهتدی در انگلستان در دانشگاه بیرمنگام دکترای شیمی گرفت و بعدها استاد دانشگاه کالگری واقع در ایالت آلبرتا کانادا شد. مهتدی تا پایان عمر در کانادا زندگی کرد و در 4 جولای 2020 (14 تیر 1399) در کالگری از دنیا رفت. در حالی که پسرش « نیک مهتدی» نیز راه پدر را در تنیس ادامه داد و جراح استخوان و مفاصل شد.

قطعاً اگر فرهنگ مهتدی نیز زندگی خود را در ایران می‌گذراند، امروز حتی برای یافتن سال تولد او نیز دچار مشکل بودیم چه برسد به سوابق ورزشی و شغلی او!